Pandrecht op onder eigendomsvoorbehoud geleverde zaken. Afstand van eigendomsvoorbehoud, daartoe strekkende overeenkomst met wederpartij. Aanvaarding afstand namens wederpartij door daartoe bevoegd vertegenwoordiger? Kribbenbijter-maatstaf.
- Instantie
- Hoge Raad
- Datum uitspraak
- 28-11-2014
- Datum publicatie
- 28-11-2014
- Zaaknummer
- 13/03390
- Formele relaties
- Conclusie: ECLI:NL:PHR:2014:1741, Gevolgd
In cassatie op : ECLI:NL:GHAMS:2013:979, Bekrachtiging/bevestiging - Rechtsgebieden
- Civiel recht
- Bijzondere kenmerken
- Cassatie
- Inhoudsindicatie
-
Pandrecht op onder eigendomsvoorbehoud geleverde zaken. Afstand van eigendomsvoorbehoud; daartoe strekkende overeenkomst met wederpartij; betekenis HR 22 februari 2008, ECLI:NL:HR:2008:BC4866. Aanvaarding afstand namens wederpartij door daartoe bevoegd vertegenwoordiger? Kribbenbijter-maatstaf. Stelplicht en bewijslast. Bekrachtiging (convalescentie) ongeldig pandrecht? Art. 3:58 lid 1 BW; eis dat onmiddellijk belanghebbenden de rechtshandeling “als geldig hebben aangemerkt”; maatstaf.
- Wetsverwijzingen
- Burgerlijk Wetboek Boek 3
Burgerlijk Wetboek Boek 3 58
Burgerlijk Wetboek Boek 3 92 - Vindplaatsen
- Rechtspraak.nl
NJB 2014/2215
RvdW 2015/3
JOR 2015/26 met annotatie door prof. mr. S.C.J.J. Kortmann
Uitspraak
28 november 2014
Eerste Kamer
nr. 13/03390
LZ/EE
Hoge Raad der Nederlanden
Arrest
in de zaak van:
mr. F.G.H. SNIPPERS, in zijn hoedanigheid van curator in het faillissement van Tatra Woods Corportion B.V.,
kantoorhoudende te Amsterdam,
EISER tot cassatie, verweerder in het voorwaardelijk incidenteel cassatieberoep,
advocaat: mr. S.M. Kingma,
t e g e n
de coöperatie COÖPERATIEVE RABOBANK NOORD GOOILAND U.A.,
gevestigd te Bussum,
VERWEERSTER in cassatie, eiseres in het voorwaardelijk incidenteel cassatieberoep,
advocaat: mr. J. de Bie Leuveling Tjeenk.
Partijen zullen hierna ook worden aangeduid als de curator en Rabobank.
1Het geding in feitelijke instanties
Voor het verloop van het geding in feitelijke instanties verwijst de Hoge Raad naar de navolgende stukken:
a. het vonnis in de zaak CV 09-1451 van de rechtbank Amsterdam van 22 april 2009, 19 augustus 2009 en 2 december 2009;
b. het arrest in de zaak 200.064.800/1 van het gerechtshof te Amsterdam van 2 april 2013.
Het arrest van het hof is aan dit arrest gehecht.
2Het geding in cassatie
Tegen het arrest van het hof heeft de curator beroep in cassatie ingesteld. Rabobank heeft voorwaardelijk incidenteel cassatieberoep ingesteld. De cassatiedagvaarding en de conclusie van antwoord, tevens houdende incidenteel cassatieberoep, zijn aan dit arrest gehecht en maken daarvan deel uit.
Partijen hebben over en weer geconcludeerd tot verwerping van het beroep.
De zaak is voor partijen toegelicht door hun advocaten, en voor de curator mede door mr. G.C. Nieuwland, en voor Rabobank mede door mr. D. Vlasblom.
De conclusie van de Advocaat-Generaal E.B. Rank-Berenschot strekt tot verwerping van het principale cassatieberoep.
De advocaat van de curator heeft bij brief van 19 september 2014 op die conclusie gereageerd.
3Beoordeling van het middel in het principale beroep
(ii) [A] had sinds oktober 2005 een financieringsrelatie met Rabobank. [A] heeft zekerheid gesteld door onder meer een stil pandrecht op haar activa te verlenen, dat op 26 januari 2007 is omgezet in een vuistpand ten behoeve van Rabobank.
(iii) Op 2 maart 2007 heeft Tatra Woods Corporation (hierna: Tatra Wood) een voorstel van Rabobank aanvaard voor de financiering van een doorstart van [A]. Dat voorstel hield onder meer in dat de bestaande financiering van [A] geheel werd afgelost.
(iv) In maart 2007 heeft Tatra Wood aan Rabobank een pandrecht verleend op onder meer haar huidige en toekomstige inventaris. De pandakte is op 9 mei 2007 geregistreerd.
(v) Op 5 april 2007 heeft mr. Terng in het kader van de hiervoor in (iii) bedoelde doorstart de activa van [A] verkocht aan Tatra Wood. Bij die overeenkomst waren mr. Terng, Tatra Wood, [B] B.V. en Rabobank partij. In de overeenkomst is onder meer bepaald dat mr. Terng zich namens de boedel van [A] de eigendom van de verkochte activa voorbehield “totdat geheel en volledig is voldaan aan de financiële alsmede de daarmee samenhangende verplichtingen vermeld in deze overeenkomst”.
(vi) Tatra Wood en Rabobank hebben op 2 november 2007 een “Overeenkomst vuistpandrecht” gesloten. Deze overeenkomst bepaalt, voor zover thans van belang:
“De debiteur verklaart hierbij overeenkomstig het verzoek van de bank en het daaromtrent bepaalde in de desbetreffende (pand)akte, respectievelijk de daarbij behorende respectievelijk van toepassing verklaarde algemene voorwaarden, de roerende zaken aan de bank als pandhouder ter beschikking te stellen c.q. in haar macht te brengen. De bank verkrijgt daarmee het vuistpandrecht.”
(vii) In een e-mail van 23 november 2007 heeft mr. Terng aan Rabobank onder meer het volgende geschreven:
“Ik heb vernomen dat uw instelling voornemens is de bedrijfsuitrusting van Tatra Wood executoriaal te verkopen.
Voor de goede orde wijs ik er op dat, zoals u bekend, ondergetekende in zijn hoedanigheid van curator in het faillissement van [A] B.V. de eigendom van betrokken zaken heeft voorbehouden totdat aan alle verplichtingen jegens de boedel is voldaan.
De koopsom is nog altijd niet voldaan, zodat ik hierbij dan ook aanspraak maak op de eigendom van de betrokken zaken.
Graag voer ik overleg met u over het voorgaande.”
(viii) Op 26 november 2007 heeft mr. Terng aan Rabobank geschreven:
“(…) Met betrekking tot de executieverkoop hebben wij afgesproken dat uit de opbrengst een bedrag ad EUR 21.897,37 (inclusief verschuldigde rente tot 14 december 2007) aan de boedel zal worden voldaan, te vermeerderen met rente vanaf 14 december 2007. Graag volledigheidshalve bevestiging van deze afspraak. (…) “.
(ix) In een e-mail van 26 november 2007 heeft Rabobank mr. Terng als volgt geantwoord:
” (…) Geachte heer Terng,
Hierbij bevestig ik de gemaakte afspraak m.b.t. de opbrengst uit de executieverkoop. (…)”
(x) Begin december 2007 heeft de executie van machines, gereedschappen, inventaris en rollend materiaal van [A] plaatsgevonden. De opbrengst ten belope van € 234.064,88 is aan Rabobank voldaan. De geveilde zaken zijn aan de desbetreffende kopers geleverd.
(xi) Op 18 december 2007 heeft de rechtbank Amsterdam het faillissement van Tatra Wood uitgesproken met benoeming van – thans – mr. Snippers tot curator (hierna: de curator).
(xii) In een e-mail van 29 januari 2008 heeft mr. Terng aan Rabobank onder meer als volgt geschreven:
“Zoals ik heb aangegeven is de boedel bereid af te zien van een beroep op haar eigendomsvoorbehoud, op voorwaarde dat de restantkoopsom vermeerderd met de thans nog steeds doorlopende (wettelijke handels)rente (…) aan de boedel wordt voldaan. (…)
U heeft mij bevestigd met het voorgaande akkoord te gaan.
Gaarne verneem ik van u zodra u weet wanneer u tot betaling overgaat, zodat ik u een actuele renteberekening kan doen toekomen.”
(xiii) In een e-mail van 7 februari 2008 heeft de curator Rabobank gesommeerd tot betaling van het hiervoor in (x) vermelde bedrag van € 234.064,88. Rabobank heeft niet aan die sommatie voldaan.
(xiv) Op 15 juni 2009 heeft mr. Terng onder meer verklaard:
“In aanmerking nemende het vorenstaande, verklaart de curator hierbij dat op 26 november 2007 of zoveel eerder, tussen de curator en de bank overeenstemming is bereikt over betaling van de nog resterende koopprijs, zoals bedongen in de schriftelijke overeenkomst van 5, respectievelijk 12 april 2007.
De curator verklaart bij deze dat tussen hem en de bank is overeengekomen dat de curator afstand doet enkel en alleen ten behoeve van de bank van zijn eigendomsvoorbehoud onder de voorwaarde (…) dat de bank de rechten van de curator respecteert(de) en zij instaat voor betaling van de nog resterende (deel)termijnen van Tatra, aan de curator, ter zake van die koop en verkoop van het actief van [A]. De bank heeft aangegeven aan die voorwaarde te zullen voldoen, waarmee de curator voor zover nodig verklaart afstand te hebben gedaan van zijn eigendomsvoorbehoud jegens de bank, in ieder geval per 26 november 2007.”
Rabobank heeft als verweer onder meer aangevoerd dat mr. Terng, gelet op de e-mailwisseling van 26 november 2007, afstand heeft gedaan van het eigendomsvoorbehoud van [A], zodat een geldig stil pandrecht is ontstaan.
De curator heeft betwist dat mr. Terng daadwerkelijk en onvoorwaardelijk afstand van het eigendomsvoorbehoud heeft gedaan jegens Tatra Wood.
De kantonrechter achtte de vordering toewijsbaar en heeft Rabobank veroordeeld tot betaling van het gevorderde bedrag van € 234.064,88 met rente.
Het hof heeft de vonnissen van de kantonrechter vernietigd en de vorderingen van de curator alsnog afgewezen. Het overwoog daartoe, samengevat weergegeven en voor zover in cassatie nog van belang, als volgt.
De grieven treffen doel voor zover zij opkomen tegen het oordeel van de kantonrechter dat Tatra Wood niet bevoegd is geworden de onderhavige activa te bezwaren of te vervreemden indien mr. Terng namens de boedel van [A] afstand heeft gedaan van het eigendomsvoorbehoud. Evenals het geval is bij beperkte rechten, kan ook van eigendomsvoorbehoud afstand worden gedaan door de rechthebbende. (rov. 3.11)
Nadat mr. Terng bij e-mail van 23 november 2007 Rabobank berichtte uit hoofde van het eigendomsvoorbehoud aanspraak te maken op de door Rabobank in vuistpand genomen zaken, is op verzoek van mr. Terng overleg gevoerd. Dat overleg heeft blijkens de e-mailwisseling tussen mr. Terng en Rabobank van 26 november 2007 tot resultaat gehad dat zij met betrekking tot de executieverkoop hebben afgesproken dat uit de opbrengst een bedrag ad € 21.897,37 met rente aan de boedel van [A] zal worden voldaan. Het vorenstaande kan, mede gezien alle omstandigheden van het geval en zijn latere schriftelijke verklaring van 15 juni 2009, niet anders worden begrepen dan dat mr. Terng namens de boedel afstand deed van het eigendomsvoorbehoud en Rabobank zich verplichtte voormeld bedrag uit de executieopbrengst aan de boedel te vergoeden, en in ieder geval dat mr. Terng op 26 november 2007 alsnog instemde met het door Tatra Wood aan Rabobank verschafte vuistpand en de door Rabobank als vuistpandhouder te verzorgen executieveiling. Zowel de afstand, als de instemming met het vuistpand bracht mee dat Tatra Wood alsnog beschikkingsbevoegd werd om de litigieuze zaken aan Rabobank in vuistpand te geven. Uit de feitelijke constellatie kan niet anders worden geconcludeerd dan dat mr. Terng, Rabobank en Tatra Wood als de onmiddellijk belanghebbenden het in vuistpand geven als geldig hebben aangemerkt en dat mitsdien op grond van art. 3:58 lid 1 BW Rabobank alsnog, en wel voorafgaand aan het faillissement van Tatra Wood, een geldig vuistpand heeft verkregen, en voorts bevoegdelijk de executieveiling heeft doen houden. (rov. 3.16)
Rabobank heeft op grond van haar algemene voorwaarden als bevoegd vertegenwoordiger van Tatra Wood de op 26 november 2007 door mr. Terng namens de boedel van [A] gedane afstand van recht aanvaard (rov. 3.17). Het moet voor mr. Terng als deskundige op het gebied van het insolventierecht zonder meer duidelijk zijn geweest dat Rabobank in zoverre zowel voor zichzelf als namens Tatra Wood optrad (rov. 3.19).
Daarna heeft mr. Terng de hiervoor in 3.1 onder (viii) aangehaalde e-mail geschreven, met de inhoud waarvan Rabobank heeft ingestemd. Dienaangaande heeft het hof in rov. 3.16 van zijn arrest overwogen dat de aldus tussen mr. Terng en Rabobank met betrekking tot de executieverkoop gemaakte afspraak, gezien alle omstandigheden van het geval en mede gelet op de latere schriftelijke verklaring van mr. Terng van 15 juni 2009 (zie hiervoor in 3.1 onder (xiii)), niet anders kan worden begrepen dan dat mr. Terng op 26 november 2007 namens de boedel van [A] afstand heeft gedaan van het eerder door hem gemaakte eigendomsvoorbehoud.
Begin december 2007 heeft Rabobank de onderhavige activa executoriaal verkocht en geleverd aan derden.
De onderdelen 2, 6.2 en 7.1-7.5 voeren een groot aantal klachten aan tegen het oordeel van het hof dat mr. Terng op 26 november 2007 namens de boedel van [A] afstand heeft gedaan van het bij de levering van de activa van [A] aan Tatra Wood gemaakte eigendomsvoorbehoud. Voor zover thans van belang houden zij in de kern in
(i) dat mr. Terng niet tegenover een derde, Rabobank, rechtsgeldig afstand kon doen van het door hem namens de boedel van [A] gemaakte eigendomsvoorbehoud, in plaats van tegenover zijn wederpartij, Tatra Wood,
(ii) dat het oordeel van het hof dat het in de gegeven omstandigheden voor mr. Terng als juridisch deskundige op het gebied van het insolventierecht, zonder meer duidelijk moet zijn geweest dat Rabobank op grond van de gebruikelijke algemene voorwaarden in deze zowel voor zichzelf als voor Tatra Wood optrad, onbegrijpelijk is gemotiveerd, en
(iii) dat het hof bovendien heeft miskend dat op Rabobank de stelplicht en bewijslast rustten van haar stelling dat zij Tatra Wood in zoverre vertegenwoordigde. Ten onrechte heeft het hof Rabobank niet belast met het bewijs van deze door de curator betwiste stelling.
Ad (i). Op zichzelf is juist dat afstand van een bij de overdracht van een zaak gemaakt eigendomsvoorbehoud wordt gedaan door een daartoe strekkende overeenkomst met de wederpartij. Het hof heeft dit echter niet miskend, maar heeft geoordeeld dat die wederpartij, Tatra Wood, bij de aanvaarding van de afstand van het eigendomsvoorbehoud werd vertegenwoordigd door haar financier, Rabobank, zulks op grond van een daartoe strekkend beding in de door Tatra Wood aanvaarde algemene voorwaarden van Rabobank. Het hierin besloten liggende oordeel van het hof dat een afstand van recht namens de wederpartij ook door een daartoe bevoegd vertegenwoordiger kan worden aanvaard, is juist.
Opmerking verdient nog dat de ongegrondheid van de klacht niet reeds voortvloeit uit het arrest van de Hoge Raad van 22 februari 2008, ECLI:NL:HR:2008:BC4866. In dat arrest is niet aangenomen dat afstand van het eigendomsvoorbehoud kon worden gedaan tegenover een derde, maar is ervan uitgegaan dat beide bij het eigendomsvoorbehoud betrokken partijen – [C] en MSD – naast een derde – de bank – waren betrokken bij de gedraging die in het arrest als afstand van het eigendomsvoorbehoud is aangemerkt.
De onderdelen 5.1 en 5.2 zijn gericht tegen het oordeel van het hof in rov. 3.16 dat uit de feitelijke constellatie niet kan anders worden geconcludeerd dan dat mr. Terng, Rabobank en Tatra Wood als onmiddellijk belanghebbenden het in vuistpand geven als geldig hebben aangemerkt en dat mitsdien op grond van art. 3:58 lid 1 BW Rabobank alsnog, voorafgaande aan het faillissement van Tatra Wood, een geldig vuistpand heeft verkregen, en vervolgens bevoegdelijk de executieveiling heeft doen houden.
Volgens onderdeel 5.1 heeft het hof miskend dat de in 3:58 BW geregelde bekrachtiging vereist dat alle onmiddellijk belanghebbenden de ongeldige handeling als geldig hebben aangemerkt in de tussen de handeling en de vervulling van het geldigheidsvereiste liggende tijdsruimte. De tussen mr. Terng en Rabobank op 26 november 2007 gemaakte afspraken brengen niet (zonder meer) mee dat betrokkenen de verpanding in de tussentijd als geldig hebben aangemerkt. Onderdeel 5.2 voert aan dat de hiervoor in 3.1 onder (vii) aangehaalde e-mail van mr. Terng van 23 november 2007, evenals de daarop volgende afspraken met Rabobank, impliceren dat mr. Terng en Rabobank het vestigen van het vuistpandrecht juist niet als geldig aanmerkten.
4Beslissing
De Hoge Raad:
verwerpt het principale beroep;
veroordeelt de curator in de kosten van het geding in cassatie, tot op deze uitspraak aan de zijde van Rabobank begroot op € 6.275,34 aan verschotten en € 2.200,– voor salaris.
Dit arrest is gewezen door de vice-president F.B. Bakels als voorzitter en de raadsheren A.M.J. van Buchem-Spapens, A.H.T. Heisterkamp, C.E. Drion en T.H. Tanja-van den Broek, en in het openbaar uitgesproken door de raadsheer G. de Groot op 28 november 2014.
